λιπίδια ή λιποειδή

Κατηγορία ενώσεων ποικίλης δομής, αλλά με κοινές τις γενικές ιδιότητες των λιπών. Πολύ συχνά οι όροι λ. και λίπη θεωρούνται συνώνυμοι. Στον ανθρώπινο οργανισμό διακρίνονται σε λ. αποθέματος, με λειτουργίες πλαστικές, προστατευτικές και αποταμιευτικές της ενέργειας, και σε κυτταρικά λ. τα οποία περιέχονται στην κυτταρική μεμβράνη και στο κυτταρόπλασμα, όπου μετέχουν στην εσωτερική πρωτοπλασματική δομή. Παρότι ο μεταβολισμός του ανθρώπινου οργανισμού είναι ικανός να τα συνθέσει από τα σάκχαρα και τα πεπτίδια, το μεγαλύτερο μέρος των λ. του οργανισμού προέρχεται από τις τροφές. Η παρουσία των λιπών στη δίαιτα είναι απαραίτητη, καθώς χωρίς αυτά καθίσταται ανέφικτη η απόκτηση των βιταμινών Α, D, E και Κ, οι οποίες είναι λιποδιαλυτές. Είναι χαρακτηριστικό επίσης το γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να συνθέσει μερικά λ., όπως για παράδειγμα το λινολεϊκό οξύ. Στο έντερο, τα λίπη των τροφών γαλακτωματοποιούνται από τα χολικά άλατα και από τα αρχικά προϊόντα της υδρόλυσής τους, ώστε να προσβάλλονται από το ένζυμο παγκρεατική λιπάση, το οποίο τα υδρολύει σε λιπαρά οξέα και γλυκερίνη. Με τη μορφή αυτή ή ακόμα και στην κατάσταση των ουδέτερων λιπών απορροφώνται από τα εντερικά τοιχώματα απ’ όπου καταλήγουν κατά ένα μέρος στο ήπαρ, με την αγγειακή κυκλοφορία, και κατά ένα άλλο μέρος στην κυκλοφορία του αίματος, μέσω της λεμφικής οδού. Μια ποσότητα από τα λ. μεταφέρεται έτσι στα αποθέματα, τα οποία αντιπροσωπεύονται –στον άνθρωπο κυρίως– από τον υποδόριο ιστό, το ενδομυϊκό σύστημα και τον λιπαρό μεσεντέριο ιστό. Η σύσταση των ουδέτερων αποθεματικών λιπών σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα των εδώδιμων λιπών. Η συγκέντρωσή τους εξαρτάται από τη νευροενδοκρινική κατάσταση του ατόμου και είναι συνδεδεμένη με τον οργανισμό του και, σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες, με μια λιποτροπική ορμόνη της προϋπόφυσης. Σε περίπτωση ανάγκης, ο οργανισμός κινητοποιεί τα αποθέματα των λ. και, χάρη σε μερικές λειτουργίες του ήπατος, τα χρησιμοποιεί για τις κύριες ενεργειακές ανάγκες του. Από την οξείδωση ενός γραμμαρίου λίπους προκύπτουν 9,3 θερμίδες. Εκτός από τα ουδέτερα λίπη –τα οποία αποτελούνται από τρία μόρια λιπαρών οξέων και ένα μόριο γλυκερίνης– και από μερικά λιπαρά οξέα, συνδυασμένα με ποικίλους τρόπους, στον οργανισμό βρίσκονται τα στεροειδή, όπως η χοληστερόλη –που είναι εστέρες των λιπαρών οξέων με στερόλες– τα φωσφολιπίδια και τα γλυκολιπίδια. Τα φωσφολιπίδια είναι σύμπλοκα λ. που υφίστανται ως κυτταρικά λ. και αποτελούνται από γλυκερίνη, δύο λιπαρά οξέα, φωσφορικό οξύ και μία αζωτούχα βάση. Ανάλογα με τη σύνθεση αυτής της βάσης, τα κυτταρικά λ. διακρίνονται σε λεκιθίνες, κεφαλίνες, σερινοκεφαλίνες, ινοζιτοκεφαλίνες και σφιγκομυελίνες. Τα γλυκολιπίδια αποτελούνται από ένα λιπαρό οξύ, σφιγκοσίνη και γαλακτόζη. Και σε αυτή την περίπτωση πρόκειται περί κυτταρικών λ. Ένα άλλο κλάσμα λ. συνδέεται με πρωτεΐνες και τείνει να σχηματίσει τις λιποπρωτεΐνες· ποιοτικές μεταβολές των πλασματικών λιποπρωτεϊνών εμφανίζονται στην αρτηριοσκλήρυνση. Η ολική ποσότητα των λ. που υπάρχουν στο αίμα (λιπαιμία) έχει στον άνθρωπο –όταν δεν έχει προσλάβει τροφή– μια σταθερή τιμή, αλλά υφίσταται μεταβολές σε μερικές παθολογικές καταστάσεις.